Historia rzemiosła na terenie miasta Łomża.
Początki rzemiosła na terenie miasta Łomży datują się od XV wieku. W
roku 1535 istniał w Łomży Cech czapników, gdzie wyrabiano czapki huzarskie,
półkanki, gołki, grubki, kapce czyli pilśniaki męskie i damskie, kapelusze
koronkowe. W roku 1570 w Łomży istniało wg rejestrów poborowych 177
rzemieślników oraz 44 czeladników – wszyscy zrzeszeni w jednym Cechu.
W XVI wieku było w Łomży ponad 230 różnych rzemieślników. Liczba ta
nie jest pełna, ponieważ w mieście znajdowali się rzemieślnicy nie objęci
rejestrami poborowymi.
Pierwsze uchwały cechowe zostały wydane w Łomży już w XV wieku.
Janusz II nadał w roku 1478 różne nowe i potwierdził stare prawa cechowi
skórników, w roku 1488 zaś nadał cechowi kupieckiemu.
W dniu 17 grudnia 1578 roku Stefan Batory konfirmował uchwalone i
zatwierdzone przez burmistrzów i rajców w roku 1575 i 1576 statuty cechów
rzemiosł różnych: kowali, kotlarzy „koczielników”, ślusarzy, mieczników,
stelmachów, bednarzy, tokarzy, kołodziejów, stolarzy i zameczników. Dnia 20
lipca 1591 roku król Zygmunt III zatwierdził statut cechu kupieckiego.
Dnia 25.VI.1593r. zebrani na ratuszu rajcowie, burmistrz i przedstawiciele
różnych rzemiosł uchwalili własne statuty cechowe „obyczajem miast głównych
koronnych: Krakowa, Poznania i Warszawy.”
Takie zrównanie w prawach cechów łomżyńskich z cechami miasta
Krakowa, Poznania i Warszawy świadczy o silnej organizacji cechowej, o
wysokim poziomie, szybkim rozwoju rzemiosła. Liczba cechów świadczyła o
znaczeniu miasta. W Łomży w XVI wieku było ponad 20 rzemiosł
zorganizowanych w cechy, co stanowi znaczną liczbę w porównaniu z innymi
miastami mazowieckimi. Statuty różnych cechów niewiele różniły się od siebie,
czasami tylko wstępem i zakończeniem.
W Łomży przy końcu XVI wieku istniał również cech – bractwo literatów
będących wyłącznie bractwem kościelnym. Należeli do niego mieszczanie
znający litery i nuty, ponieważ śpiewali psalmy, hymny i pieśni kościelne. W
Łomży bractwo literackie im. św. Anny zostało założone w 1579r. przez ks.
Dymitra Solikowskiego, proboszcza łomżyńskiego, późniejszego arcybiskupa
lwowskiego.
Donata Godlewska „Łomża – dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do
rozbiorów Rzeczypospolitej XVI wiek – 1795”
Rzemiosło łomżyńskie przed I wojną światową i okresie międzywojennym
było bardzo prężnym środowiskiem w mieście. Rzemieślnicy byli zrzeszeni w
ośmiu cechach branżowych. Do cechów tych nie mogli należeć Żydzi. Do
roku 1914 prowadzili oni tylko roboty II i III kategorii. Dopiero po uzyskaniu
niepodległości przez Polskę uzyskali Żydzi pełne prawa rzemieślnicze i mieli
swój własny Cech i Zarząd.
Składy Zarządów Cechów Branżowych w latach 1927-1933.
– Cech Rzemieślników i Wędliniarzy:
Iwanicki Wincenty- Starszy Cechu, Moraczewski Marian, Ciecierski Czesław,
Włodkowski Bolesław, Grabowski Feliks, Kukiełko Feliks, Grabowski Michał.
– Cech Szewców:
Pisarski Stanisław – Starszy Cechu, Bielicki Julian, Świerczewski Wacław,
Czarnecki Piotr, Wiśniewski Władysław, Bauer Aleksander, Grzeszczuk Leon.
– Cech Ślusarzy, Kowali i Blacharzy:
Siwik Józef – Starszy Cechu, Kujatowicz Władysław, Skrzecz Stefan,
Darmochwał Henryk, Bilski Kazimierz.
– Cech Murarzy i Zdunów:
Liszewski Józef – Starszy Cechu, Kozłowski Wiktor, Romański Leon,
Kozłowski Konstanty, Majewski Bolesław.
– Cech Krawców:
Jaworski Władysław – Starszy Cechu, Ruszkowski Teodor, Sikorski Bolesław,
Bennhard Anna, Kiełczewski Antoni, Moraczewski Ludwik.
– Cech Stolarzy, Cieśli, i Stelmachów:
Janosieński Karol, Zaniewski Adam, Sienkiewicz Jan, Rejmuntowicz Roman,
Dąbrowski Władysław, Klażuk Józef.
-Cech Piekarzy i Cukierników:
Bronowicz Kazimierz – Starszy Cechu, Samełko Aleksander, Zakrzewski
Adolf.
– Cech Fryzjerów:
Gregorczyk Henryk – Starszy Cechu, Mazurek Władysław, Bruszewski
Bolesław.
W czasie wybuchu II wojny światowej i podczas wojny wielu naszych
rzemieślników wzięło udział w walce z najeźdźcą hitlerowskim na różnych
frontach, tak kampanii wrześniowej jak i całej wojny. Między innymi byli to
rzemieślnicy: Bilski Kazimierz – kowal, Podchul Czesław – cholewkarz,
Grzelczak Zygmunt- szewc, Kozłowski Piotr – szewc, Kossakowski Piotr –
szklarz, Mścichowski Karol – malarz, Bączek Piotr – kowal, Żebrowski Henryk
– kowal, Niklewicz Antoni – murarz, Zaorski Edward – szewc, Kacprzyk
Franciszek – stolarz. Np. Bilski Kazimierz był żołnierzem Brygady Strzelców
Karpackich, która walczyła na Monte Casino.
Początki po II wojnie światowej.
W lutym 1945 roku mieszkańcy Łomży zaczęli powracać z przymusowej
ewakuacji. Rzemieślnicy od razu zaczęli organizować, każdy na własną rękę,
swoje warsztaty. W styczniu 1946 r. większość rzemieślników uruchomiło
swoje warsztaty. Do dnia 15 września 1947 roku każdy cech branżowy
organizował się i pracował osobno. W dniu tym odbyło się Walne Zebranie
wszystkich Rzemieślników w budynku Straży Pożarnej w Łomży przy ul.
Zambrowskiej, gdzie zapadła uchwała o zjednoczeniu się pod nazwą –
Powiatowy Cech Rzemiosł Różnych w Łomży. Pierwszym Prezesem został
wybrany Kamiński Kazimierz. Straż odstąpiła jeden pokój na kancelarię. W
dniu 15 września 1948 r. następuje przemianowanie nazwy na Okręgowy
Związek Cechów w Łomży i zostaje wyznaczony komisaryczny Zarząd w
składzie: Kamiński Kazimierz – Przewodniczący i członkowie: Jakubowski
Bronisław, Tomaszewski Wincenty, Nitkiewicz Aleksander i Bronowicz
Kazimierz, Kierownikiem Biura był Woźniak Władysław. Biuro zostało
przeniesione na ulicę Długą / obecnie ulica Mariana Buczka/ gdzie mieściło
się do grudnia 1972r. Okręgowy Związek Cechów liczył wówczas 883 zakłady
i zasięgiem swoim obejmował powiaty: łomżyński, kolneński i zambrowski.
W roku 1952 nastąpiła reorganizacja w wyniku, której powstał Cech
Rzemiosł Różnych obejmujący powiat łomżyński gdzie zrzeszonych było 462
zakłady.
W dniu 12 września 1964r. Zarząd Cechu w składzie: Starszy Cechu
Bilski Kazimierz, Podstarszy – Borawski Franciszek, Skarbnik- Jastrzębski
Jan, Sekretarz- Chlubicki Józef i Członek – Trzcinko Jan, na swoim
posiedzeniu podejmuje uchwałę budowy Powiatowego Domu Rzemiosła w
Łomży przy ulicy Giełczyńskiej.
Jesienne Walne Zebranie Delegatów CRR w Łomży odbyte w dniu 20
listopada 1964r. jednogłośnie przyjmuje i zatwierdza powyższą Uchwałę
Zarządu i w związku z tym podejmuje Uchwałę o opodatkowaniu się
rzemiosła na ten cel w wysokości 200 zł. Rocznie od każdego zakładu.
Pierwsze wpłaty na budowę przyjmowano przy rejestracji rocznej w styczniu
1965 roku.
Dnia 26 lutego 1968r. Aktem notarialnym wydanym przez
Państwowe Biuro Notarialne w Łomży, działka przy ulicy Giełczyńskiej została
oddana w wieczyste użytkowanie Cechowi Rzemiosł Różnych w Łomży
celem wzniesienia na niej Powiatowego Domu Rzemiosła.
Budowę rozpoczęto w maju 1970r. Głównym wykonawcą był Zenon
Siudakiewicz – roboty murarskie, Jerzy Serdyński – tynki i elewacje, Henryk
Florczyk – roboty malarskie, Inspektorem nadzoru był inż. Jan Just. W
momencie rozpoczęcia inwestycji Kierownikiem Cechu był – Mieczysław
Pruszko, Starszym Cechu – Kazimierz Bilski, zaś w Zarządzie Cechu
pracowali: Danuta Kozak, Alina Pierzchalska, Tadeusz Wasilewski,
Franciszek Borawski i Jan Trzcinko. Cały budynek w czynie społecznym
oszklił – szklarz – Antoni Kondratowicz.
Dnia 30 grudnia 1973r. Po 43 miesiącach budowy przekazano budynek
Domu Rzemiosła do eksploatacji. Ukończoną inwestycję przyjęła Komisja w
składzie: Starszy Cechu- Zenon Siudakiewicz, Podstarszy Cechu – Danuta
Kozak, Kierownik Cechu – Józef Łojewski oraz Starszy Księgowy Cechu –
Zdzisława Zaręba.
Rzemiosło łomżyńskie otrzymało budynek o powierzchni użytkowej
478,89 m2 i kubaturze 2043 m3 wybudowany wspólnymi siłami o końcowej
wartości 1.060 tys. zł.
Przy budowie Domu Rzemiosła aktywnie brała udział duża rzesza
rzemieślników, lecz na szczególne wyróżnienie zarówno w pracach
organizacyjnych jak i bezpośrednio przy budowie, zasłużyli następujący
rzemieślnicy i pracownicy Cechu:
– Napiórkowski Aleksander – murarz
– Zaręba Zdzisława – księgowa z CRR,
– Kozak Danuta – fryzjerka,
– Bilski Kazimierz – kowal,
– Pierzchalska Alina – dziewiarka,
– Wasilewski Tadeusz – szewc,
– Trzcinko Jan – wulkanizator,
– Borawski Franciszek – odlewnik,
Jastrzębski Jan – krawiec,
– Cwalina Aleksander – pracownik CRR,
– Siudakiewicz Zenon – murarz,
– Serdyński Jerzy – murarz,
– Florczyk Henryk – malarz,
– Kołodziej Ryszard – szewc,
– Jednacz Paweł – krawiec,
– Mietelska Zenobia – krawcowa,
– Kubajewska Jadwiga – krawcowa,
– Przestrzelski Antoni – krawiec,
– Wiśniewski Władysław – czapnik,
– Kondratowicz Antoni – szklarz.